^{بیرینچی مربیلیک وظیفه سینی آته سی ابوبکر اوز ذمه سیگه آلیب، فرزندی نینگ کمالگه ییتیشی اوچون کیرکلی محیطنی یره تیب بیردی. علی بن ابو بکر یاشلیگیدن علم گه بیریلیب، مشهور عالملر، اتاقلی فقیه و اماملردن درس آلدی. نه فقط شریعت علم لری، بلکه اوشه دورنینگ طبیعی، فلسفی فنلرینی هم اوزلشتیریب علمی فعالیتگه قدم قویدی.}

^{برچه ساحه لرده تألیف و یازیش واسطه سی بولگن عرب تیلی و ادبیاتینی مکمل اورگندی. اونینگ بوساحه ده گی عجایب لیاقت و قابلیتینی اونینگ اثرلریده، اینیقسه، «هدایه» ده کوریش ممکن.}

^{علم آلیش یولیده یاش عالم نینگ تینیمسیز سعی و حرکتی و شخصیتی قیرره لری نینگ آچیلیلیشی برچه نینگ دقت مرکزیده بولدی. وقت اوتیشی بیلن شیخ الاسلام، امام همام و برهان الدین لقبلری اونینگ تؤلیق اسمی علی بن بوبکر بن عبدالجلیل بن الخلیل الفرغانی المرغینانی گه قوشیلیب ایتیله دیگن بولدی.}

^{امام هُمام دیگنده، اراده لی و یوقاری مرتبه لی دین رهبری نظرده توتیله دی. برهان الدین ایسه دینی ایشلر وشریعت علم لری بوییچه هر بیر سوزی حجّت و برهان، یعنی قطعی دلیل درجه سیده گی عالم نی افاده لیدی. عبدالحی لکنوی اونینگ نسبی ابوبکر صدیق قه باریب تقلگن لیگینی تأکیدلگن.}

^{مرغینانی نینگ علمی مقامی}

^{برهان الدین مرغینا نی نینگ یوقاری علمی درجه گه ایریشیب، بویوک فقیه و حقوق شناس، اوزدوری نینگ ییریک علاّمه سی صفتیده تنیلیشی گه نیمه لر سبب، بولگن ایدی؟ بیز تورلی تیللرده گی منبعلرنی کوزه تیب، قوییده گی خلاصه گه کیلدیک:}

^{بیرینچیدن، برهان الدین مرغینانی یوکسک استعداد و تفکر ایگه سی بولیب، علم وفن}

^{فدایی سی ایدی. تینیمسیز ایزلنیش، ینگیلیکلرگه اینتیلیش وبولردن اوزیلمسلیک اونینگ}

^{خصلتلریدن ایدی. علم و فن گه قیزیقیشی اونی اوزاق سفرلرگه یوللب، اساسی فنلرنی اوز-}

^{لشتریشی اوچون امکان یره تیب بیردی.}

^{ایککینچیدن، او یشه گن زمان، شرق رنسانسی دوری نینگ ایلک(بیرینچی) باسقیچی ایدی. بو دور، علم و فن رواجلنگن جمعیت ترقیاتی اوچون فقه علمیگه جدی ضرورت توغیلگن بیر باسقیچ ایدی. شو سببلی اسلام حقوقی - فقه علمی بوییچه او یره تگن اثرلر، اینیقسه «هدایه» بو دورده یوزه گه کیلگن معمّالرنی ییچیشگه قره تیلگن ایدی.}

^{اوچینچیدن، او یشه گن قاره خانیلر دوریده بو فضیلت سیورسلاله نینگ توغریدن- توغری حمایه سی وتشویقات سایه سیده 300 گه یقین ییریک فقیه فعالیتده بولیب، 150 دن کوپراق حقوقی اثر، 20 ته فتاوا کتابلری یازیلگن، اولردن 98 فایزی حنفی مذهبیگه تیگیشلی بولگن.}

^{بونده ی ترقی ایتگن محیطده مرغینانی و اونینگ اولادلری قره خانی حکمدارلری بیلن دوستانه مناسبتده بولیب، شیخ الاسلام رتبه سیده قطار مادّی ومعنوی امتیازلردن بهره مند ایدیلر. مذکور دور مرغینانی گه علمی یوتوقلرگه ایریشیش اوچون قولی شرایط یره تیب بیردی.}

^{تورتینچیدن، المرغینانی نینگ ابو حنیفه نعمان بن ثابت مذهبی گه منسوب لیگی هم، اونینگ کامل لیککه کوتریلیشی اوچون کتته عامل بولیب خدمت قیلدی.}

^{مرغینانی مذهب نینگ کینگ دایره سیده سان- سناقسیز حقوقی مسئله لرنی حل قیلیش}

^{یوللرینی تاپیشگه موفق بولدی. رای وقیاسگه سویه نیب اسلام حقوقی فلسفه سی نینگ توب}

^{ماهیتیگه یتیب باردی، مذهب نینگ بیلگی لنگن حدودیده ایرکین فکر یوریتدی. او توغریدن –}

^{توغری اجتهاد قیلیش وکالتیگه ایگه بولمسه هم، علمی- حقوقی اثرلرینی یره تیشیده قیاس نینگ ایککینچی توری «قیاس خفی» یاکه «استحسان» دن کینگ کولمده فایده لندی. "هدایه"نی دقت بیلن اوقیگن کیشی، مؤلف بو تمایل گه قنچه قیزیققنی و اوندن جوده اورینلی فایده لنگنلیگی نینگ گواهی بوله دی. شونینگ اوچون أیریم عالملر مرغینانی نی «المجتهد فی المذهب» یعنی مذهب بوییچه مجتهد دیب بیلگنلر.}

^{مرغینانی اثرلری}

^{شیخ الا سلام مرغینانی بی قیاس اثرلر مؤلفی بولیب، اولرنینگ هر بیری اوز اورنیگه ایگه. منبعلرده قید ایتیلیشیچه، اولردن بیزگه معلوم بولگنلری قوییده گیلر:}

^{1." نشرالمذهب" مذهب ترقلیشی بوییچه کتاب؛}

^{2. "کتاب مناسک الحج"(حج مراسملری حقیده کتاب)؛}

^{3. "کتاب فی الفرائض"(میراث حقوقی بوییچه کتاب)؛}

^{4. "کتاب التجنیس والمزید"(حقوق ترماقلری بوییچه کتاب)؛}

^{5. "مختارات النوازل" (یاکه "مجموع- النوازل" نازل بولگن نرسه لر مجموعه سی)؛}

^{6. "کتابُ المشائخ"(شیخلر- ییریک فقیه لر حقیده کتاب)؛}

^{7."مزید فی الفروع الحنفیه" (حنفی مذهبی گه فرعی مسئله لر بوییچه قوشیمچه لر)؛}

^{8. "شرح الجامع- الکبیر لمـحمد الشیبانی"(محمد الشیبانی نینگ "الجامع الکبیر" اثریگه شرح)؛}

^{9. "بدایة المبتدی"(باشلاوچیلر اوچون دستلبکی تعلیم)؛}

^{10. "کفایة المنتهی"(یکونلاوچیلر اوچون توگل تعلیم)؛}

^{11. "الهدایه"، مؤلف "بدایة المبتدی" اثری اوچون یازگن 4- جلد لیک شرح).}

^{برهان الدین مرغینانی«هدایه»ده حقوقی معمالرنی ییچیش جریانیده فقط اوچ ته اساسی مذهب(حنفی، مالکی، شافعی)گه گینه ایمس بلکه ظاهری واوضاعی مذهبلریگه دایر فکر –ملاحظه لرنی هم اورنی    کیلگنده تیکیشیره دی و هر بیری حقیده اؤز نقطۀ نظرینی بیلدیره دی.  شومعناده«هدایه»، الدبوسی تامانیدن اساس سالینگن علم الخلاف نی کینگکؤلمده اؤرگه نیش اوچون  هم مهم منبع حسابلنه دی.علم الخلاف، سؤنگی دورلرده ینگی بیر فن صفتیده یوزه گه کیلگن «قیاسی حقوق شناسلیک»نینگ اؤزیگه خاص بیر شکلی صفتیده هم اعتبارگه لایق.}

^{مرغینانی فقه نقطۀ نظریدن حقوق مسئله لرینی ایضاحلش جریانیده اولرنینگ مشروع}

^{(روا – قانونی) یا که نامشروع (ناروا- غیر قانونی) ایکنلیگی نی نقلی دلیللردن کیین، عقلی دلیللر} بیلن هم یاریتیب اؤته دی. بو جهتدن «هدایه» اسلام حقوقی فلسفه سی و کیینگی  دوردهرواجلنگن «حقوق فلسفه سی» فنی نینگ منبعلریدن بیری صفتیده هم اهمیّتگه مالک.

^{«هدایه»نینگ توزیلیشی و اوندن فایده لنیش ساحه سی}

^{«هدایه»نینگ بیرینچی جلدی طهارت و عملی عبادتلر(نماز- روزه - ذکات و حج)گه،}

^{ایککینچی جلدی عایله حقوقی، قلچیلیک معمّالری، حدود جزالری (الله تامانیدن بیلگیلنگن}

^{جزالر)، خلق ارا حقوق معیارلری(حقوق بین الدول)، شرکت، اسلام حقوقیگه خاص بولگن وقف حقوقی(فوند یا جمغرمه نینگ باشلنغیچ شکلی)، کبی مسئله لرگه، اوچینچی جلد مدنی حقوق و معاملات تورلری، قضا وکالتی، قضا جریانی، تورتینچی جلد ایسه ایکینچی لیک و ییر معمّالری،ییر سالیغی، جنایت تورلری، شهادت (گواهلیک) و باشقه موضوعلرگه بغیشلنگن. شریعت علم لری نینگ برچه ساحه لرینی اؤزلشتیریب آلگن بویوک فقیه، ییریک علاّمه، امام همام، شیخ الاسلام برهان الدین مرغینانی نینگ شاه اثری بؤلمیش «الهدایه» بیر ضروری حقوقی قؤللنمه صفتیده سکیز عصردن بویان بوتون اسلام دنیاسی، اینیقسه توکستان اولکه لری، هند یریم آرالی (قاره سی)، تورکیه و عرب مملکتلری، شونینگدیک برچه اسلام اولکه لری اوچون دقیق و ایشانرلی منبعلردن بیری بولیب کیلگن.}

^{«هدایه» مصر نینگ اینگ قدیمی دارالفنونی « الازهر»، افغانستان اسلام دارالفنونی، هندوستان علیگراونیویرستیتی، دیوبند دارالعلومی و باشقه اسلام مملکتلری عالی اؤقویورتلری نینگ اؤقو دستورلریگه (پروگرام لریگه) کیریتیلگن. بو اولوغ کتاب قانون توزیش تیزیمینی رواجلنتیریش اوچون اساسی منبعلردن بیری صفتیده قؤلـله نیب کیلماقده.}

^{افغانستان وهند یریم آرالیده « کنز» و «قدوری» کتابلریدن کیین «هدایه» نی ییتوک اُستاددن}

^{اؤقیب تمام له مگن طالب العلم، حقیقی فقه عالمی حسابلنمه یدی.}

^{«هدایه»نینگ ترجمه لری}

^{هدایه» شرقی هندوستان شرکتی تصرفیده گی بنگال ولایتی محکمه لری اوچون 1776م ییل غلام یحی خان تامانیدن فارس تیلیگه ترجمه قیلیندی.}

^{اؤشنده انگلیس اداره لریده هندوستان بؤییچه ایشلر قسماً فارس تیلیده آلیب باریلردی. بو ترجمه 1807 ییلی کلکته شهریده چاپ ایتیلگن. حیرتلنرلیسی شونده که،«هدایه» بیرینچی مرته عرب یاکه فارس تیلیده ایمس، بلکه چارلز هامیلتون ترجمه سی اساسیده 1791ییل انگلیس تیلیده لندن ده نشر ایتیلگن. تؤرت جلدلیک ترجمه جوده نایاب بؤلگنلیگی اوچون هم 1870ییل س. گ. گری نینگ نظارتی آستیده ینگی بیرجلدلیک قیلیب نشر ایتیلگن.سؤنگگیانگلیسچه ترجمه سی 1982 ییل لاهورده نشر ایتیلگن.}

^{گرودیکوف «هدایه»نیانگلیسچه دن روس تیلیگه ترجمه قیلیب، 1983 ییل تاشکینت ده باسمه دن چیقردی.}

^{دوستیمیز آلمانیه لیک عالم داکتر ایکارد شیواک توپله گن معلوماتلرگه کوره، «هدایه» نینگ مشهور نشرلری قوییده گیلردن عبارت:}

^{عربچه اصل متنی 1818 ییلی کلکته ده سؤنگره بمبی، لکنهوو، کامپور و دهلی ده چاپ ایتیلگن. اونینگ بیرینچی تنقیدی متنی 1980 ییلی قاهره شهریده نشر ایتیلکن.اینگ ینگی تنقیدی متنی هم 1980ییلی قاهره ده باسمه دن چیقریلگن.}

^{هدایه نینگ روسچه ترجمه نسخه لری کمه ییب، یوقالیش درجه سیگه ییتیب باگنلگنی سببلی، بیرینچی جلدی 1994ییلی پروفیسور اکمل سعیدوف تامانیدن «اؤزبیکستان»نشریاتیده کتته تیراژدهنشر قیلیندی. اثرنینگ قالگن جلدلری هم نشرعرفه سیده توریبدی.}

^{«هدایه» نینگ عرب تیلیدن اؤزبیک تیلیگه ترجمه سی فقه شناس عالم صلاح الدین محی-}

^{الدینوف رهبر لیگیده گی بیر گروه یاش عالملر تامانیدن باشله نیب، بیرینچی جلدی2001}

^{ییلی«عدالت» نشریاتیده چاپ ایتیلدی. ایککینچی جلدی هم نشرگه تیار لنگن.}

^{مرغینانی وفاتی}

^{منبعلرده قید ایتیلیشیچه، مرغینانی حیات نینگ سؤنگگی ییللری گه چه سمرقند شهریده یشب، ایجاد ایتگن. و اؤشه ییرده سه شنبه کیچه سی، ذوالحجه آیی نینگ 14- کونی هجری 593 ییل (میلادی 1196-97ییلی) حیاتدن کوز یومگن. شامی «ردالمختار»ده یازیشیچه، 400 گه یقین مـحمد اسملی عالم لر دفن ایتیلگن «تربة المـحمدیین»، یعنی محمد ناملیلر قبرستانی یانیده دفن ایتیلگن. بو جای حاضرگی«چاکردیزه» قبرستانی بؤلیشی ممکن.}

^{مرغینانی اولادلری}

^{مرغینانی یاققن علم مشعلی اونینگ اولادلری تامانیدن دایما نورتره تیب کیلدی. اولر، علم درغه لری صفتیده، قاره خانیلر دوریدن تارتیب تیموریلر، بابریلر، شیبانیلر دورلریگه چه عزت - اعتبارگه}

^{لایق بؤلیب یشه گنلر. منبعلرده کیلتیریلگن عالم لر، مرغینانی نینگ اولادلری، عین حالده، أیریملری اونینگ شاگردلری صفتیده تنیتیلگن. اولر قوییده گیلر:}

^{ا. شیخ الاسلام عمادالدین الفرغانی- فقه علمی نی آته سی مرغینانی و قاضی ظهیرالدینبخاریدن اؤرگه نیب، ایککی اوکه سی کبی فتوا بیریش وکالتیگه و خلق ایچیده حرمت و ایشانچگه ایگه بؤلگن. «ادبُ القاضی» ناملی اثر اونینگ قلمیگه منسوب بؤلیب، شاعرلیک استعدادی دن هم بهره مند بؤلگن.}

^{2 . شیخ الاسلام عمر نظام الدین الفرغانی، مرغینانی نینگ اؤغلی، «الفوائد» و « جواهرالفقه» ناملی کتابلر مؤلفی ایدی. «جواهرالفقه» مهم فقهی منبع لردن اقتباس ایتیلیب «هدایه» کتابی اساسیده توزیلگن. ابوریحان بیرونی نامیده گی شرق شناسلیک انستیتوتی قؤل یازمه لر فوندیده اونینگ ایککیته قؤلیازمه نسخه سی موجود.}

^{3 . مرغینانی نینگ ینه بیر اؤغلی محمد ابوالفتح جلال الدین الفرغانی بؤلیب، اؤزدوریده حنفی مذهبی نینگ ریاستی اونگه تیگیشلی بؤلگن. او فقه علمی بؤییچه آته سیدن تحصیل آلیب علمی مقامی و فضیلتلری بیلن مشهور بؤلگن.
   4. ابوالفتح زین الدین عبدالرحیم بن عمادالدین - «هدایه» مؤلفی نینگ نبیره سی، سمرقند ده}

^{یشب، «فصول العمادی» یا که« الفصول العمادیه» ناملی فقهی اثری بیلن مشهوردیر.}

^{شولر قطاری، عبدلحی لکنوی مشهور عالم لر شمس الا ئمّه کردری وجلاالدین محمود استرو شنی} مرغینانی اولادلری دیب قید ایتگن.

^{ابن عربشاه تیمور حقیده یازگن کتابیده صاحبقران گه یقین بؤلگن فقیه لردن مرغینانی فرزندلریدن بؤلمیش مولانا عبدالملک نی تیلگه آله دی. او مدّرسلیک وظیفه سی بیلن مشغول بؤلگن حالده نرد و شطرنج اؤیینلرینی یخشی بیلگن و شعر هم یازیب تورگن. خواجه عبدالاوّل، مولانا عبدالملک نینگ عمه کی بچه سی، اوندن کیین حنفی مذهبی بؤییچه ماورالنهر ریاستی اونگه تیگیشلی بؤلگن.}

^{شونینگدیک، اونینگ تأکید لشیچه، عبدالملک نینگ اؤغلی مولانا عصام الدین هجری 840 ییلیده سمرقند ده مذهب ریاستی مقامیده بؤلیب 814 ییل حج سفریدن قیتیش چاغیده «حاجی طرخان» (استراخان) شهریده ابن عربشاه بیلن اوچره شیب، اونگه عرب تیلیده یازگن شعرلریدن اؤقیب بیرگن.}

^{خلاصه قیلیب أیته دیگنیمیز شو که، بُرهان الدین مرغینانی کؤپ عصرلردن بویان دنیا حقوق شناسلری دقتینی اؤز وطنی رشتان - مرغیلان - فرغانه - اؤزبیکستان گه جلب ایتنیب کیلگن بویوک علّامه و فقیه، اسلام حقوقی تاریخیده چُوقور ایز قالدیرگن عالم. اونینگ شاه اثری « هدایه» مهم فقهی اثر صفتیده اؤز اهمیّتینی سقلب قاله دی.}

^{بویوک علامه نینگ 910 ییل لیگینی خلق ارا مقیاسیده نشانلش حقیده اؤزبیکستان دولتی تامانیدن چیقریلگن قرار، عالم نی خلق ارا علمی دایره لرگه قیته دن تنیتیش، او قالدیرگن علمی میراثنی چُوقور اورگنیش اوچون کینگ امکانیتلر یره تیب بیردی.}

^{منبع: "جنت مکان" ژورنالی}

^{کریل یازوویدن اوگیروچی: عبدالمجید اوزگون}